بررسی آلودگی برخی از گونه های زراعی به فلزات سنگین در منطقه شرق خراسان رضوی

افزایش مصرف کودها برای حاصلخیزی خاک سبب آلودگی محیط زیست می‏شوند. فلزات سنگین نگران کننده در کودها شامل آرسنیک(as) ، سرب(pb) ، کادمیوم(cd) و به میزان کمتر روی (zn) و نیکل ((ni هستند و قرار گرفتن در معرض چنین فلزات سنگینی تهدید اصلی برای سلامت انسان می‏باشد. این آزمایش در سال زراعی 91-90 و با هدف تعیین میزان فلزات سنگین کروم، کادمیوم، نیکل و سرب در خاک، آب، کود و سه گیاه خربزه، چغندرقند و ذرت در سه منطقه تربت‏جام، نیل‏شهر و تایباد انجام شد. از آب آبیاری، کود و خاک مزارع فوق به صورت تصادفی قبل و بعد از کشت (نمونه مرکب) و نیز از ریشه و میوه گیاهان نمونه‏برداری شد. جهت کسب اطلاعات مورد نیاز از کشاورزان در خصوص نوع، میزان و نحوه مصرف کود، سطح زیر کشت و ... پرسشنامه‏ای تهیه و در محل با مصاحبه با کشاورز تکمیل شد. میزان فلزات در نمونه‏های خاک و گیاه با روش هضم اسیدی و با استفاده از دستگاه جذب اتمی اندازه‏گیری گردید. نتایج نشان داد که سه منطقه مختلف از نظر میزان فلز سنگین در آب، خاک و گیاهان با هم اختلاف معنی‏داری نداشت. غلظت فلزات سنگین در آب و خاک کمتر از استاندارد جهانی ‏بود. تنها در کود سوپرفسفات تریپل غلظت کادمیوم بیشتر از مقدار استاندارد وزارت غذا و کشاورزی کالیفرنیا بوده است. میزان افزایش کادمیوم کل، در خاک مزارع خربزه، چغندرقند و ذرت در منطقه بیشتر از میزان سرب کل در خاک بوده است. در مزارع ذرت به دلیل استفاده بیشتر از کود پتاسه نسبت به مزارع خربزه و چغندرقند میزان سرب بیشتری به خاک وارد شده است. به طور میانگین نسبت میوه به ریشه برای غلظت سه فلز نیکل، کادمیوم و سرب در خربزه به ترتیب 0/29، 0/25و 0/53 بود. همچنین به طور میانگین از کل مقدار نیکل، کادمیوم و سرب جذب شده توسط گیاه خربزه 78، 80/4و 65/3 درصد در ریشه باقی و 22، 19/6 و 34/7 درصد به میوه انتقال یافته است در نتیجه عنصر کادمیوم بیشتر در ریشه حبس و سرب بیشتر منتقل شده است. به طور میانگین نسبت غلظت سه فلز نیکل، کادمیوم و سرب در اندام‏هوایی به ریشه ذرت به ترتیب 0/58، 0/35 و 0/72 بود. همچنین به طور میانگین از کل مقدار نیکل، کادمیوم و سرب جذب شده توسط گیاه ذرت به ترتیب 63/3، 74 و 58/3 درصد در ریشه باقی و 36/7، 26 و 41/7 درصد به اندام هوایی انتقال یافته است در نتیجه عنصر کادمیوم بیشتر در ریشه حبس و سرب بیشتر منتقل شده است.